Dwóch Kainamów

Dodatkowy przodek

W ewangelii Łukasza autor podaje rodowód Jezusa, zaczynając od Józefa i sięgając coraz głębiej w przeszłość – kolejnymi pokoleniami, przez Dawida, Abrahama, Noego, aż do Adama, pierwszego z ludzi.

[...] (Jezus) Był, jak mniemano, synem Józefa, syna Helego, syna Mattata, syna Lewiego, syna Melchiego, syna Jannaja, syna Józefa, [...] syna Jakuba, syna Izaaka, syna Abrahama, syna Tarego, syna Nachora, syna Serucha, syna Ragaua, syna Faleka, syna Ebera, syna Sali, syna Kainama, syna Arfaksada, syna Sema, syna Noego, syna Lamecha, syna Matusali, syna Enocha, syna Jareta, syna Maleleela, syna Kainama, syna Enosa, syna Seta, syna Adama, syna Bożego.

Łk 3:23-38 (BT)

Skąd autor wziął imiona kolejnych potomków rodu Adama, najdalszych przodków Jezusa? Najważniejszą część przedchrześcijańskich, hebrajskich tekstów biblijnych stanowi Pięcioksiąg Mojżeszowy (Tora). Pierwsza z jego ksiąg, Księga Rodzaju, opisuje najstarsze dzieje: stworzenie świata i pierwszych ludzi, najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów oraz historię patriarchów, od Abrahama aż po rządy Józefa w Egipcie.

Księga z Kells, pierwsza karta tekstu rodowodu Jezusa

W rodowodzie Jezusa jest dwóch Kainamów. Pierwszy Kainam (Kenan) był wnukiem Seta, trzeciego syna Adama i Ewy. Drugi z kolei Kainam żył po potopie i był wnukiem Sema, jednego z trzech synów Noego. Poszukajmy go zatem w Księdze Rodzaju – powinien być synem Arfaksada i ojcem Sali.

Również Semowi, praojcu wszystkich Hebrajczyków i starszemu bratu Jafeta, urodzili się [synowie]. Synowie Sema: Elam, Aszszur, Arpachszad, Lud i Aram. Synowie Arama: Us, Chul, Geter i Masz. Arpachszad był ojcem Szelacha, a Szelach Ebera.

Rdz 10:21-24 (BT)

Według tego tekstu Szelach (Sali) był więc synem Arpachszada (Arfaksada), a nie jego wnukiem. Kainama, który według ewangelii miałby być ojcem jednego a synem drugiego, tutaj w ogóle nie ma. Ten sam fragment historii rodu Sema odnajdziemy również kawałek dalej:

Ci są potomkowie Sema. Gdy Sem miał sto lat, urodził mu się syn, Arpachszad, w dwa lata po potopie. Po urodzeniu się Arpachszada Sem żył pięćset lat i miał synów i córki. Arpachszad, przeżywszy trzydzieści pięć lat, miał syna Szelacha. A po urodzeniu się Szelacha Arpachszad żył czterysta trzy lata i miał synów i córki. Szelach, przeżywszy trzydzieści lat, miał syna Ebera;

Rdz 11:10-14 (BT)

Inna księga Starego Testamentu, Pierwsza Księga Kronik, powtarza identycznie jak Księga Rodzaju, że Arpachszad był ojcem Szelacha, który był ojcem Ebera.

Arpachszad był ojcem Szelacha, a Szelach – Ebera.

1Krn 1:18 (BT)

Sem, Arpachszad, Szelach, Eber, Peleg, Reu,

1Krn 1:24-25 (BT)

We wszystkich miejscach Starego Testamentu, w których przytacza się genealogię rodu Sema, jest tak samo:

Arpachszad – Szelach (Rdz 10:24; Rdz 11:12; 1Krn 1:18; 1Krn 1:24)

Jednak w Ewangelii Łukasza pomiędzy tymi dwoma występuje Kainam:

Arpachszad – Kainam – Szelach (Łk 3:35-36)

Skąd Łukasz wziął dodatkowego przodka, dodatkowe pokolenie, drugiego Kainama? W hebrajskich tekstach ksiąg biblijnych nie występuje taka postać, poszukajmy więc w innych źródłach.

Żyd i chrześcijanin

Żyjący w I wieku n.e. żydowski historyk Józef Flawiusz w 20-tomowym dziele opisuje po grecku dzieje Izraela od stworzenia świata. Znajdujemy tam m.in.:

Trzeci syn Noego, Sem, miał pięciu synów. [...] Arfaksad przekazał swe imię Arfaksadejczykom, ludowi, nad którym panował, teraz zwanemu Chaldejczykami. [...] Arfaksad miał syna Salesa, ten zaś zrodził Hebera, od którego wywodzi się pierwotna nazwa Judejczyków: Hebrajczycy.

Dawne dzieje Izraela I, 6, 4

Nieco dalej Flawiusz podaje szczegóły:

Teraz będę mówił o Hebrajczykach. Z Falega, syna Hebera, zrodził się Reus, a z niego Serug, który miał syna Nachora, Nachor zaś zrodził Terrosa. Ów Terros był ojcem Abrahama, który urodził się jako dziesiąty w potomstwie Noego, w roku dziewięćset dziewięćdziesiątym drugim po potopie. Jego ojciec bowiem miał wtedy lat siedemdziesiąt, a sam zrodzony został przez Nachora w sto dwudziestym roku jego życia; Serug zaś zrodził Nachora mając lat sto trzydzieści dwa, sam zaś urodził się Rumowi w sto trzydziestym roku jego życia, a tyleż lat miał Faleg, gdy zrodził Ruma. Falega zrodził Heber, mając lat sto trzydzieści cztery, zrodzony przez Sela w sto trzydziestym roku jego życia; a ten urodził się Arfaksadowi mającemu sto trzydzieści pięć lat. Arfaksada zaś zrodził Sem w dwanaście lat po potopie.

Dawne dzieje Izraela I, 6, 5

Co ciekawe, dla tych osób wiek, w którym spłodziły potomka jest inny niż widzieliśmy to w Księdze Rodzaju:

zdarzenie	Ks.Rodzaju	Flawiusz
Arpachszad zrodził Szelacha mając lat	35	135
Szelach zrodził Hebera mając lat	30	130
Heber zrodził Pelega mając lat	34	134
...	...	...

Flawiusz przy każdym pokoleniu podaje wiek spłodzenia potomka większy o równo sto lat od wskazywanego przez masorecki, hebrajski tekst Biblii. Podobnie powiększa wiek zrodzenia syna dla większości postaci sprzed potopu. Dokładnie takie same, powiększone o sto lat liczby dla tych samych osób znajdujemy w innym źródle.

Piszący po grecku, a żyjący na przełomie II i III wieku n.e. chrześcijański historyk Juliusz Afrykański w swojej chronologii również nie ujmuje drugiego Kainama, chociaż posługuje się takimi samymi zmienionymi liczbami lat:

A po potopie Sem zrodził Arfaksada.
Arfaksad mając lat 135 zrodził Salę, w roku 2397.
Sala, mając lat 130, zrodził Hebera, w roku 2527.
Heber mając lat 134 zrodził Falega, w roku 2661, zwanego tak, gdyż ziemia została podzielona w jego dniach.
Faleg mając lat 130 zrodził Ragana i przeżywszy jeszcze 209 lat zmarł.

Na te dwie relacje powołują się niektórzy apologeci, objaśniający obecność dodatkowego Kainama u Łukasza błędem popełnionym podczas przepisywania ewangelii przez pisarza, który, przenosząc wzrok między tworzoną kopią a wzorcowym egzemplarzem, omyłkowo wpisał imię z innej linijki. Według tej teorii oryginalny tekst Ewangelii według Łukasza nie zawierał drugiego Kainama.

Septuaginta

Po misjach Pawła coraz większą część nawróconych na chrześcijaństwo stanowili poganie ze zhellenizowanej wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Ponieważ nie znali hebrajskiego, a część nawróconych Żydów z diaspory znała go słabo, więc powstały w III-II wieku p.n.e. grecki przekład, Septuaginta, szybko stał się dla większości chrześcijan autorytatywnym tekstem pism natchnionych.

Zobaczmy, jak w Septuagincie wygląda ta część drzewa rodowego:

I żył Arfaksad sto trzydzieści pięć lat i zrodził Kainana.
I żył Arfaksad po zrodzeniu Kainana lat czterysta trzydzieści, i zrodził synów i córki, i umarł. I żył Kainan sto trzydzieści lat i zrodził Salę. I żył Kainan po zrodzeniu Sali lat trzysta trzydzieści, i zrodził synów i córki, i umarł.
I żył Sala sto trzydzieści lat i zrodził Ebera.

Rdz 11:12-14 (Septuaginta)

Znalazł się nasz Kainan, syn Arpachszada! Widnieje także w drugim miejscu Księgi Rodzaju:

A Arfaksad zrodził Kainana, a Kainan zrodził Salę, a Sala zrodził Ebera.

Rdz 10:24 (Septuaginta)

Widzimy, że Józef Flawiusz i Juliusz Afrykański tak samo używają zmienionych liczb lat, ale na ich listach nie ma Kainama. Czyżby więc istniały odmienne warianty tego samego greckiego tłumaczenia Księgi Rodzaju, z Kainamem i bez niego?

Grecki przekład ksiąg starotestamentowych, który nazywamy Septuagintą, znamy pośrednio ze starożytnych rękopisów, które jednak różnią się między sobą:

Wiek spłodzenia potomka

Patriarcha	Księga Rodzaju	Józef Flawiusz	Juliusz Afrykański	Księga Rodzaju
	Tekst Masorecki			Septuaginta B	Septuaginta A
Adam	130	230	230	230	230
Set	105	205	205	205	205
Enosz	90	190	190	190	190
Kainam	70	170	170	170	170
Machalalel	65	165	165	165	165
Jared	162	162	162	162	162
Henoch	65	165	165	165	165
Metuszelah	187	187	187	187	167
Lamech	182	182	188	188	188
Noe	500			500	500
POTOP
Sem	100		200	200	200
Arpachszad	35	135	135	135	135
Kainam	—	—	—	130	130
Szelach	30	130	130	130	130
Heber	34	134	134	134	134
Peleg	30	130	130	130	130
Reu	32	130		130	130
Serug	30	132		132	132
Nachor	29			179	79
Terach	70	70		70	70
Abraham	100	100		100	100

B - Kodeks Watykański (IV w. n.e.)
A - Kodeks Aleksandryjski (V w. n.e.)

Zamieszanie jest nawet większe, gdyż w Kodeksie Aleksandryjskim Kainam występuje także w Pierwszej Księdze Kronik, ale w Kodeksie Watykańskim go tam nie ma. Z kolei w Kodeksie Synajskim brakuje początku tej księgi.

Powyższe różnice skłoniły część apologetów do twierdzenia, że pierwotny tekst Septuaginty nie zawierał imienia Kainama, tak samo jak nie zawierała go ewangelia Łukasza. Kiedy błąd popełniony przy przepisywaniu ewangelii się utrwalił, kolejni przepisujący usiłowali dostosować listy genealogiczne w innych księgach biblijnych do takiego tekstu Ewangelii Łukasza, jakim dysponowali. Dlatego u Józefa Flawiusza ani Juliusza Afrykańskiego nie ma jeszcze Kainama. Pojawia się w najstarszych kompletnych manuskryptach greckiej Biblii, które jednak są od nich późniejsze.

Odkrywca zaginionej wiedzy

Hipoteza, że Kainam syn Arpachszada pojawił się w wyniku błędu popełnionego przy przepisywaniu ewangelii Łukasza, a potem rozprzestrzenił na inne księgi nie uwzględnia jednak bardzo istotnego faktu. Postać Kainama syna Arpachszada była znana przed powstaniem ewangelii, a nawet przed narodzeniem Jezusa.

Oprócz Septuaginty dysponujemy innym ważnym źródłem, które wymienia Kainama syna Arpachszada. Nie tylko wymienia, ale zawiera więcej informacji na jego temat. Jest to Księga Jubileuszów z II wieku p.n.e., którą chrześcijanie w Kościele etiopskim do dziś nadal uznają za księgę kanoniczną. W starożytności była powszechnie używana i poważana zarówno przez żydów jak i przez chrześcijan, traktowana jako „autentyczna”, „natchniona”.

Arpachszad pojął żonę imieniem Resueja, córkę Suzana, córkę Elama. W trzecim roku owego tygodnia (lat) ona urodziła mu syna, któremu nadał imię Kainan. Syn urósł, a jego ojciec nauczył go pisać. Pewnego razu wyszedł w poszukiwaniu miejsca, gdzie mógłby zbudować miasto. Znalazł wtedy napis, który przodkowie wyryli na kamieniu. Odczytał, co ten napis oznaczał i przepisał go. Zgrzeszył, ponieważ to, co było napisane, zawierało naukę Czuwających [aniołów, którzy zstąpili na ziemię przed potopem], którzy w ten sposób obserwowali zjawiska słońca, księżyca, gwiazd i wszelkich znaków nieba. Skopiował ten napis, lecz nie powiedział o tym nikomu ponieważ bał się Noego, aby ten nie rozgniewał się na niego. W pierwszym roku drugiego tygodnia trzydziestego jubileuszu Kainan pojął żonę imieniem Melka, córkę Madaja, syna Jafeta. W czwartym roku tegoż tygodnia (lat) zrodził syna i dał mu imię Szelach, gdyż mówił: „z pewnością zostałem posłany”.

Jub 8:1-5

Wygląda na to, że Łukasz po prostu skorzystał z innego źródła niż hebrajski tekst Biblii, najprawdopodobniej z Septuaginty. Niezgodność pomiędzy hebrajskim tekstem Księgi Rodzaju (oraz 1 Ks.Kronik) a grecką ewangelią według Łukasza istnieje od samego początku, od chwili napisania tekstu ewangelii.

---

Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, tłum. Z.Kubiak i J.Radożycki, Warszawa 1993