Jam jest Szutruk-Nahhunte

W zapadającej w pamięć scenie filmu Klub Imperatora nauczyciel historii klasycznej, profesor William Hundert, zaczyna pierwszą lekcję z nowym rocznikiem młodzieży. Prosi jednego z uczniów o przeczytanie tekstu z drewnianej tabliczki wiszącej nad wejściem do klasy. Zacinając się, uczeń czyta:

Jam jest Szutruk-Nahunte, król Anszandu i Suzy, władca kraju Elamu. Zniszczyłem Sippar, wziąłem stelę Niran-Sina i zabrałem do Elamu, gdzie postawiłem ją jako dar mojemu bogu.
Szutruk-Nahunte – 1158 p.n.e.

Profesor Hundert komentuje tekst następująco: "Szutruk-Nahunte – czy ktoś może o nim coś powiedzieć?". Zapada cisza. "Można korzystać z podręczników". Kilku uczniów zaczyna wertować swoje książki, a nauczyciel kontynuuje: "Ale tam go nie znajdziecie. Szutruk-Nahunte! Król! Władca Elamu! Zniszczył Sippar! Zobaczcie, jego czynów nie ma w żadnym podręczniku do historii. Czemu? Ponieważ ogromna ambicja i podboje bez wkładu do wspólnego dobra są bez znaczenia. Jaki będzie wasz wkład? Jak zapamięta was historia? Szutruk-Nahunte… zupełnie zapomniany".

Rzeczywiście, imienia Szutruk-Nahhunte nie znajdziemy w podręcznikach szkolnych. Nie ma w nich nawet nazwy potężnego państwa, którym władał – Elamu, chociaż jego dzieje są dłuższe niż historia Polski. Podobnie nie ma w szkolnych podręcznikach wzmianki o państwie Hetytów i jego władcach. Znajdziemy w nich za to efemeryczne królestwo Izraela oraz jego królów Dawida i Salomona, którzy nie wnieśli do historii ani szczypty więcej niż wielcy monarchowie Elamu, Urartu, Mitanni, Hetytów…

Państwo Elamu od najdawniejszych czasów handlowało, rywalizowało i walczyło z sąsiadami znad Tygrysu i Eufratu. Najazdy władców Sumeru, Akadu, Babilonii, Asyrii, dążących do podporządkowania sobie Elamu, przeplatają się z wyprawami władców Elamu na zachód i próbami podbicia tych krajów. Szutruk-Nahhunte, znany z wielu inskrypcji i wzmianek na tabliczkach babilońskich, to król-zdobywca. Zaatakował Babilonię i zajął ważne, prastare miasta: Sippar, Esznunnę i Kisz. Następnie zdobył Babilon i po ucieczce babilońskiego króla podporządkował sobie cały kraj, nakładając daninę na podbite miasta i wioski. Powstało Imperium Elamu.

Babilonia i Elam w XII wieku p.n.e.

Z wielkiej świątyni w Babilonie Szutruk-Nahhunte wywiózł do Suzy posąg boga Marduka. Z kolei ze świątyni w Uruk zabrał posąg bogini Nany. Posąg Marduka zostanie kilkadziesiąt lat później odzyskany przez Nabuchodonozora; posąg Nany uwolni dopiero armia asyryjska pięćset lat później. Wywożenie posągów bogów miało wówczas również znaczenie praktyczne: podbitą ludność pozbawiano w ten sposób ochrony lokalnego bóstwa, uprowadzonego do kraju zdobywców.

W stołecznej Suzie Szutruk-Nahhunte wzniósł wiele budowli, między innymi pałacową świątynię poświęconą Inszuszinakowi, głównemu bogowi kraju. Świątynia i miasto wypełniły się dziełami sztuki zwiezionymi z podbitych miast Mezopotamii. To właśnie wyróżnia Szutruka-Nahhunte wśród innych władców. Bydło, jeńcy, zdobione sprzęty, klejnoty, biżuteria to zwyczajne zdobycze wojenne. Szutruk-Nahhunte był pierwszym królem Elamu, który zbierał dzieła kultury z podbitych krajów. Kolekcjonował je z pełną świadomością ich historycznego znaczenia.

Stela Naram-Sina, ok. 2250 r. p.n.e., Muzeum w Luwrze.
Foto: Steven Zucker

Ważnym przykładem jest stela upamiętniająca zwycięską wyprawę wojenną Naram-Sina, władcy żyjącego ponad tysiąc lat przed Szutrukiem-Nahhunte. Naram-Sin był wnukiem samego Sargona Wielkiego, założyciela dynastii akadyjskiej, twórcy pierwszego w dziejach wielkiego imperium, obejmującego całą Mezopotamię aż po Morze Śródziemne, państwa, które podbiło również Elam. Szutruk-Nahhunte zdobył pomnik chwały wyrzeźbiony przez wrogów i zdobywców Elamu, ale też znak potęgi starożytnego imperium. Nie zniszczył ani zabytku, ani oryginalnego tekstu widniejącego na steli, lecz nakazał umieszczenie po drugiej stronie własnego napisu.

Jam jest Szutruk-Nahhunte, syn Hallutusza-Inszuszinaka, umiłowany sługa boga Inszuszinaka, król Anszanu i Suzy, poszerzający swoje królestwo, obrońca Elamu, pan Elamu. Na rozkaz Inszuszinaka powaliłem Sippar. Pochwyciłem stelę Naram-Sina, zdobyłem i zabrałem wracając do Elamu. I ustawiłem ją jako dar dla mego boga, Inszuszinaka.

Górna część steli Naram-Sina.
Po lewej: widniejąca ponad głową władcy, częściowo wytarta inskrypcja (obramowana prostokątnym kształtem) sławi zwycięstwo Naram-Sina nad ludem Lulubejów z gór Zagros. Po prawej: inskrypcja upamiętniająca zdobycie Sippar przez Szutruka-Nahhunte i wywiezienie steli do Suzy. Foto: Steven Zucker

Spośród wielu zabytków pochodzących z kolekcji Szutruka-Nahhunte wymieńmy jeszcze tylko jeden, odkrytą w 1901 roku w Suzie słynną stelę ze zbiorem praw Hammurabiego:

Stela z Kodeksem Hammurabiego, ok. 1750 r. p.n.e., Muzeum w Luwrze.
Jedna ze zdobyczy Szutruka-Nahhunte, wywiezionych do Suzy.

 

Klub Imperatora (The Emperor's Club), USA 2002, reż. Michael Hoffman