Jakiego Rodzaju?

W tradycji żydowskiej każda z ksiąg Tory, Pięcioksięgu Mojżeszowego, nosi nazwę wziętą od hebrajskiego słowa, jakim się rozpoczyna. Stąd też pierwsza z ksiąg biblijnych nazywa się Bereszit, czyli „Na początku”:

Bereszit bara Elohim et haszamaim we'et haarec
Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.

Księga Rodzaju 1,1

Inne pochodzenie ma jej grecka nazwa - wskazuje na treść. Opisano w niej najstarsze dzieje: początki świata i początki ludzkości, najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów, pochodzenie ludów, historię patriarchów narodu żydowskiego, od Abrahama po rządy Józefa w Egipcie. Dlatego w starożytności autorzy przekładu na grekę nadali tej księdze nazwę Genesis, oznaczającą ‘początek’, ‘rodowód’, ‘pochodzenie’ (por. geneza). Od niej z kolei wzięła się polska nazwa Księga Rodzaju, której sens stał się po wiekach mało zrozumiały. Słowo rodzaj oznaczające dziś ‘odmianę’, ‘typ’, pierwotnie miało o wiele więcej wspólnego z rodzeniem, rodzicem, rodziną. Oznaczało ‘ród’, ‘pokolenie’, ‘plemię’, ale także ‘rodowód’. Kiedy więc setki lat temu powstawały pierwsze tłumaczenia Biblii na język polski, wyraz rodzaj dobrze pasował jako odpowiednik genesis:

βιβλος γενεσεως ιησου χριστου υιου δαβιδ υιου αβρααμ

Ewangelia Mateusza 1,1; w języku oryginału

Księgi rodzaju Jesu Krystha, syna Dawidowego, syna Abrahamowego.

Biblia Leopolity, 1561

Toć jest wypisanie narodu Jezusa Krystusa syna Dawidowego, syna Abrahamowego.

Biblia Brzeska, 1563

Księgi rodzaju Jezusa Chrystusa, syna Dawidowego, syna Abrahamowego.

Biblia Jakuba Wujka, 1599

Księga o rodzie Jezusa Chrystusa, syna Dawidowego, syna Abrahamowego.

Biblia Gdańska, 1632

Rodowód Jezusa Chrystusa, syna Dawida, syna Abrahama.

Biblia Tysiąclecia, wyd.IV, 1984

Biblia Leopolity, 1561. Początek Ewangelii Mateusza

Echo dawnych znaczeń, utrwalonych w nazwie Księga Rodzaju, pozostało także w nadal używanym wyrażeniu rodzaj ludzki, które niegdyś oznaczało to samo, co ‘ród ludzki’, ludzi jako jako grupę o wspólnym pochodzeniu.