Faraon adorujący apostoła

Pierwszą kataraktę nilową tworzą ogromne, szare głazy przegradzające koryto rzeki, wystające z wody niczym grzbiety słoni. W starożytności wyznaczały naturalną granicę pomiędzy Egiptem a położoną na południu krainą Kusz, od czasów rzymskich znaną jako Nubia. W czasach Nowego Państwa, około roku 1500 p.n.e., władcy Egiptu podbili Kusz i przez niemal pół tysiąclecia kraina pozostawała pod egipskim panowaniem, rządzona przez urzędników z tytułem „wicekróla Kusz”. Egipcjanie wznosili w Kusz twierdze, zakładali nowe osiedla, budowali świątynie swoich bogów.

Około 150 km na południe od pierwszej katarakty, w dolinie współcześnie nazywanej Wadi es-Sebua, funkcjonowała starożytna osada. Mieściła się w niej rezydencja egipskiego wicekróla i dwie zwrócone w stronę rzeki świątynie.

Pierwszą, skromniejszą, ufundował Amenhotep III. Zbudowano ją głównie z cegły mułowej, z niewielkim sanktuarium wykutym w skale.

Druga świątynia, oddalona o 200 metrów, powstała około roku 1235 p.n.e., za panowania Ramzesa II Wielkiego, jednego z najdłużej żyjących władców egipskich, znanego z wielu wypraw wojennych i imponujących przedsięwzięć budowlanych. Świątynia, poświęcona Amonowi-Re oraz Re-Horachte, składała się z kilku części. Przez kamienną bramę, flankowaną masywnymi wieżami pylonów, wkraczało się na pierwszy dziedziniec, gdzie po bokach stały rzeźby sfinksów i posągi samego faraona. Stamtąd, kolejną bramą między pylonami, wchodziło się na drugi dziedziniec, z czterema sfinksami o głowach sokołów, przedstawiającymi boga Horusa. Przed trzecią bramą stały na podwyższeniu cztery ogromne posągi faraona. Za nią rozciągał się kolejny dziedziniec, a dalej wykuta w skale sala hypostylowa, ze stropem wspartym na dwunastu kolumnach w trzech rzędach. Z sali przechodziło się do przedsionka, również wykutego w skale, z dwoma pomieszczeniami po bokach oraz sanktuarium na wprost wejścia, z dwiema przyległymi kaplicami. Do bram świątyni wiodła kamienna droga procesyjna, wzdłuż której po obu stronach stały figury sfinksów. Wadi es-Sebua po arabsku oznacza „Dolina Lwów”.

Świątynia, odkryta w roku 1819 i udokumentowana sto lat później, w związku z budową pierwszej zapory na Nilu, od początku intrygowała uczonych. Okazało się, że po przejściu Nubii na chrześcijaństwo w VI wieku w salę hypostylową wbudowano kościół. Wizerunki władcy na filarach zostały skute. Kolumny wewnątrz sali połączono ścianami, tworząc nową przestrzeń. Główną oś tego pomieszczenia zamknęła absyda; przed absydą stanął ołtarz, a na zewnątrz pomieszczenia, w narożniku sali, umieszczono baptysterium. Pierwotne egipskie reliefy na ścianach, przedstawiające sceny ofiarnicze, przetrwały. Niektóre z nich chrześcijanie pokryli tynkiem, na którym następnie namalowali motywy chrześcijańskie. Z czasem tynk odpadł, odsłaniając część reliefów. W chwili odkrycia sanktuarium, przekształcone w chrześcijańską kaplicę naprzeciw ołtarza i absydy, przedstawiało nietypowy widok. Pośrodku, w prostokątnej niszy, gdzie niegdyś znajdowały się wizerunki bogów, zamiast nich, w głębi, na tylnej ścianie, widniało malowidło przedstawiające świętego Piotra z wielkim kluczem, a po bokach niszy — dwie sylwetki Ramzesa II, ofiarowujące kwiaty lotosu centralnej postaci.

Św. Piotr ze świątyni Ramzesa II w Wadi es-Sebua;
wg Francois Christian Gau, „Antiquites de la Nubie,
ou Monumens inedits des bords du Nil“, pl. 46.

Kolejna wielka zmiana w historii świątyń nastąpiła w drugiej połowie XX wieku.

Rozpoczęta w roku 1960 budowa Wielkiej Tamy Asuańskiej na Nilu zagrażała zatopieniem wodami nowo powstającego, ogromnego zbiornika wielu starożytnych zabytków w Nubii. Dla ocalenia najcenniejszych z nich UNESCO zainicjowało międzynarodową kampanię ratunkową. W roku 1964, na krótko przed zalaniem tego obszaru, specjaliści zdjęli malowidła ze ścian świątyni Amenhotepa III, osadzili je w drewnianych ramach i wysłali do muzeum w Kairze. Świątynię Ramzesa II, podobnie jak ponad 20 innych zabytkowych budowli w Nubii, w tym słynną skalną świątynię w Abu Simbel, postanowiono przenieść na bezpieczne, wyżej położone miejsce. Zdecydowano przy tym o rozebraniu kościoła i baptysterium w sali hypostylowej. Świątyni Ramzesa przywrócono pierwotny stan i przeniesiono ją do nowej lokalizacji, oddalonej o 4 km, gdzie stoi do dziś. Wizerunek św. Piotra pozostawiono, obecnie jest jedynym świadectwem chrześcijańskiego użytkowania budowli.

Santuarium świątyni Ramzesa II w Wadi es-Sebua, stan współczesny;
foto: Olaf Tausch, CC Attribution 3.0.