Wiemy o niej niewiele. Przetrwało imię, parę faktów biograficznych, kilka tytułów dzieł, które jej przypisywano.
Obecnie Pitagorasa kojarzy się przede wszystkim z noszącym jego imię twierdzeniem, dotyczącym relacji między bokami trójkąta prostokątnego. W starożytności Pitagorasa postrzegano przede wszystkim jako miłośnika mądrości, czyli filozofa, który nauczał zasad dobrego, szczęśliwego życia, wierzył w wędrówkę dusz, zajmował się matematyką i harmonią. Swoje nauczanie etyczne miał przejąć od delfickiej kapłanki Temistoklei czy też Aristoklei. Około roku 530 p.n.e. osiadł na stałe w Krotonie w południowej Italii, gdzie założył szkołę filozoficzną, rodzaj bractwa, do którego należeli zarówno mężczyźni, jak i kobiety. We wspólnocie pitagorejskiej rozróżniano 𝘢𝘬𝘰𝘶𝘴𝘮𝘢𝘵𝘪𝘬𝘰𝘪, „słuchaczy”, skoncentrowanych na elementach religijnych, rytuałach i rygorystycznym przestrzeganiu ustnych nauk mistrza, oraz 𝘮𝘢𝘵𝘩𝘦𝘮𝘢𝘵𝘪𝘬𝘰𝘪, „miłośników nauki”, którzy uznając religijne podstawy ruchu, zajmowali się badaniami matematycznymi i naukowymi. Z pism neoplatoników zdaje się wynikać, że pierwotnie były to dwa kręgi wtajemniczenia, początkujący i zaawansowani, z których z biegiem czasu powstały dwa odrębne nurty pitagoreizmu: religijno-konserwatywny oraz intelektualno-postępowy. Jak przekazuje Diogenes Laertios, kobiety należące do szkoły Pitagorasa otrzymywały „imiona bogiń”, czyli tytuły, i nazywano je zależnie od wieku Horami, Nimfami, a następnie Matkami.
Jedną z tych uczennic była Teano.
Neoplatonik Porfiriusz w swoim „Żywocie Pitagorasa” pisze, że była sławna:
Gdy tak się działo, rosła wokół Niego [=Pitagorasa] wielka sława i zyskał wielu słuchaczy, tak z tego miasta [=Krotony] — nie tylko mężów, lecz i kobiety, a imię jednej z nich, Teano, było na ustach wszystkich — jak i z sąsiednich krain barbarzyńców, władców i panujących.
i nadmienia o niej wcześniej w związku z dziećmi Pitagorasa:
Inni piszą, że synem Pitagorasa, zrodzonym z Teano, córki Pythanaktosa z rodu Kressesa, był Telauges, a córką — Myia; jeszcze inni [powiadają, że miał także córkę] Arignotę; ich to dziełem są zachowane pisma pitagorejskie.
Uczeń Porfiriusza, Jamblich, wspomina o Teano trzykrotnie. Na końcu tekstu „O życiu pitagorejskim” wśród siedemnastu znanych kobiet pitagorejskich wymienia na szóstym miejscu „Theano, żonę Brontinosa z Metapontu”, co zapewne jest skutkiem omyłki osoby przepisującej manuskrypt. W dwóch pozostałych miejscach bowiem, gdzie w tym dziele pojawia się jej imię, czytamy, że była żoną Pitagorasa:
…na podstawie wykładów pozostawionych przez samego Pitagorasa jego córce Damo (siostrze Telaugesa), które [to wykłady], jak mówią, po jej śmierci oddane zostały jej córce Bitale i Telaugesowi, synowi Pitagorasa, gdy osiągnął wiek męski [i został] mężem Bitale. Jego to bowiem, po śmierci Pitagorasa, bardzo jeszcze młodego zostawiono u jego matki Theano.
oraz:
Do Deinony bowiem, żony Brontinosa, jednego z pitagorejczyków, [kobiety] mądrej i odznaczającej się szlachetnością duszy (od niej to pochodzi owo piękne i sławne powiedzenie, iż kobieta może składać ofiary bogom tego samego dnia, w którym wyszła [z łoża] własnego męża, co niektórzy przypisują Theano), do niej to właśnie przyszły kobiety krotońskie…
Laertios podaje obie wersje przekazów co do jej męża, mimo że opowiada się za pierwszą:
Pitagoras miał żonę imieniem Teano, córkę Brontinosa z Krotony. Inni jednak podają, że Teano była żoną Brontinosa, a uczennicą Pitagorasa.
Przytacza również wypowiedź przypisywaną Teano, a wspomnianą przez Jamblicha:
Telauges, o ile nam wiadomo, nie zostawił żadnych pism. Natomiast matka jego Teano zostawiła ich kilka. Zapytana podobno raz »W ile dni po stosunku z mężczyzną kobieta powinna być uważana za czystą« — odpowiedziała: »Po stosunku ze swoim mężem od razu, po stosunku z obcym nigdy«. Kobiecie, która miała wejść w dom męża, radziła odkładać wstydliwość razem z szatą i z włożeniem szat przybierać ją znowu. Gdy spytano: »Jakich szat?«, odpowiedziała: »Tych, dla których nazywają mię kobietą«.
To wszystko. Wszystkie te trzy źródła pochodzą z III wieku n.e., czasów późniejszych od Pitagorasa i Teano o ponad siedem stuleci.
„Księga Suda”, bizantyjski leksykon z X wieku, dodaje do tego tytuły paru niezachowanych do dziś dzieł Teano: „O Pitagorasie“, „Powiedzenia pitagorejskie”, „Porada dla kobiet”, „O cnocie” oraz „Komentarze filozoficzne”. Przypisuje się jej również autorstwo tekstu „O pobożności” oraz kilku listów, zachowanych w średniowiecznych manuskryptach. Wszystkie te pisma są współcześnie powszechnie uważane za pseudoepigrafy, napisane długo po śmierci Teano przez późniejszych pitagorejczyków (podpisywanie dzieła imieniem autorytetu było częstą praktyką). Nawet one jednak nie traktują o matematyce. Tylko jeden z nich, kilkulinijkowy fragment zachowany z tekstu „O pobożności”, zawiera odniesienie do matematyki, ale tylko w sposób ogólny: dotyczy filozoficznego rozumienia relacji między liczbami a elementami świata.
Niewątpliwie Teano należała do grona 𝘮𝘢𝘵𝘩𝘦𝘮𝘢𝘵𝘪𝘬𝘰𝘪 i znała osiągnięcia matematyczne swojego grona, lecz chociaż w polskiej Wikipedii określona jest jako „matematyczka, astronomka i lekarka” (sic!), nie mamy żadnych źródeł wspominających o jej dokonaniach w tych dziedzinach. Niektóre współczesne książki i artykuły przypisują Teano napisanie pracy na temat złotej proporcji, (a+b):a = a:b ≡ φ=(1+√5)/2, ale dawne źródła nie dają podstaw do takiego twierdzenia. Zapewne wzięło się ono z błędnego przeniesienia językowego na grunt matematyczny innego terminu, mianowicie filozoficznej zasady życiowej „złotego środka”, czyli środkowej drogi, umiarkowania, obecnej wprost lub domniemywanej w wielu różnych tekstach starożytnych.
* Diogenes Laertios, „Żywoty i poglądy sławnych filozofów”; tłum. ks. VIII Witold Olszewski, red. Irena Krońska.
* Porfiriusz, „Żywot Pitagorasa”; tłum. Janina Gajda-Krynicka.
* Jamblich, „O życiu pitagorejskim”; tłum. Janina Gajda-Krynicka.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz